İtalyan usülü Western & Sergio Leone

"Gerçek batı, şiddet, korku ve vahşi içgüdülerin olduğu bir dünyaydı... çıkar peşindeyken, iyi ve kötü, cömertlik ve üçkağıtçılık gibi şeyler yoktur, her şey şansa dayanır, en iyi olan değil, en şanslı olan kazanır."

Sergio Leone

Sergio Leone’nin ,babası sessiz sinemanın bilinen yönetmenlerinden annesi ise tanınmış oyuncularındandı.Yazarak adım attığı ve hayatı boyunca yazmayı sürdürdüğü senaryolarıyla başladığı sinema hayatını, “Ben Hur” “Bisiklet Hırsızları” ve “Pompei’nin son günleri” gibi başarılı filmlerde yönetmen yardımcılığı ve asistanlık yaparak iyi tecrübelerle sürdürdü.Bu olgunlaşma sürecinde kafasında tam olarak belirmemiş ama ortaya çıkması an meselesi olan,dönemi için karamsar sayılan ama oldukça yaratıcı olan kurgularla bir süre daha vakit geçirdi.Günler böyle geçip giderken yakın bir arkadaşının usta yönetmen Akira Kurosawa’nın Yojimbo sunu (1961) bir akşam sinemada karısıyla birlikte izlemesi ve soluğu yanında almasıyla her şey başlayıverdiği rivayet edilir,arkadaşı bu film için Leone’nin aradığı şeyin “onda” olduğunu söyler.Seyrettiği usta işi Yojimbo adeta Leone’nin dehasını tetikler,bu özgün yapıtla karşılaşmasıyla beraber,o hayranı olduğu alışagelmiş Amerikan Western filmlerinde gördüğü kusurları nasıl ayıklayacağını ve tutkuyla okuduğu çizgi roman dünyasının anlatım biçimini sinemaya geçirme fikri için gerekli olan şeyi bulmuş,kafasının içindeki yaratıcı düğüm çözülüvermişti.Çağdaşı olan İtalyan Western yönetmenleri Hollywood’u kopyalarken her zaman ilginç fikirleri olan Leone bu sayede uzak doğuyu keşfetmiş ve hikaye olarak "Yojimbo"yu “A Fistful of Dollars/Bir Avuş Dolar İçin” (1961) ile kendine has tarzıyla yeniden yorumlamıştır.

Bu çekeceği ilk filmi için götürdüğü senaryonun,Amerikalı yapımcılar için dönemin sinemacılık anlayışına göre tabularla dolu olan kurgusu dolayısıyla,çok az para finanse eder ama Leone yoktan var etmeyi bilen biridir,bu az parayla sınırlandırılmış prodüksiyon ve anlamsız kurallarla dolu olan kıtada istediğine ulaşamayacağını kavrayınca,her iki olumsuzluğunda üstünden gelmek için Atlantiğin ötesinde buluverir kendisini.Bu iş için coğrafya olarak çok uygun bulduğu İspanya'nın güneydoğusunda yer alan,Akdeniz'in kıyısında eski bir İspanyol-Endülüs kenti olan,sıcak ve kurak havasıyla çöl iklimli tek Avrupa şehri Almeria’yı mesken tutar ve geri kalan işler içinde İtalyan stüdyolarından faydalanır.(Bugün bu kent başta Spaghetthi Western olmak üzere ev sahipliği yaptığı pek çok film nedeniyle turizm beldesi haline gelmiştir.Cleopatra-Arabistanlı Lawrance-İndiana Jones buradan çekilen filmlerden yalnız bir kaçıdır) Her ne kadar birebir kopyaladığı öyküsüyle o dönemde tartışmalara hatta davalara neden olsa da (Aslında Kurosawa’nın da filminin senaryosunu da orijinal değildir.Amerikalı ünlü polisiye roman yazarı Dashiell Hammett'in “Red Harvest”-1931- romanından esin almıştır.Dashiell Hammett'a kadar Amerikan polisiyeleri, türün İngiliz örneklerini taklit ediyordu. Hammett polisiye roman mekânlarını malikânelerden, kibar salonlardan barlara, sokaklara, batakhanelere taşıdı. İdealleştirilmiş birtakım kahramanlar yerine en azından suçlular ve katiller kadar çıkarcı, zorba, duygusallıktan uzak, "sert" detektif tipleri yarattı ve eserlerinde argoyla karışık günlük konuşma diline yer vererek polisiyelere önemli değişiklikler getirmiştir.)

Leone,Western türüne getirdiği solukla ortalığı sallar,kovboy hikayelerinin anavatanı olan Amerika’da bir süre boyunca tepki görse de ilk filmle başlayan dolar üçlemesinin devam serisiyle ulaştığı mitos tüm sinema ezberlerini bozar,modern insan için yarattığı hayal dünyası karşılığını bulur.Leone neferliğini yaptığı türe getirdiğinden bihaber yeniliklerle,o güne kadar Amerikalı yapımcılarca fazla çıkık olduğu düşünüldüğü gırtlak yapısı sebebiyle kadrolu figüranlıktan daha fazla şans tanınmayan,dolar üçlemesinin başrol oyuncusu Eastwood, (Leone,başta Charles Bronson, James Coburn ve Henry Fonda'ya rolü götürür, ama bu aktörler rolü reddederler. Sonunda, adı pek duyulmamış olan daimi figüran Clint Eastwood'u keşfeder)yan baş karakter en güzel kötülerden Lee Vann Cleef ve dahi besteci Enrico Morrianne’yi sinema kültürüne kazandırır hem de bir yeni sürecin önünü açar.

Başarının akabinde aşağı yukarı aynı ekiple sıcağı sıcağına peşi sıra çekilen ve her seferinde daha da iyi hale gelen filmleriyle (For a Few Dollars More/Birkaç Dolar İçin (1965) The Good The Bad and The Ugly/İyi Kötü ve Çirkin (1966)) Leone tabularla dolu bir evreyi alaşağı etmeyi başarır,yeni evreye damgasını vurur. Senaryolarında alt metni oluşturan gerçekçi politik-sosyal tespiti ve üstünde gelişen gerçeküstü aksiyonuyla stilize etmeyi başardığı şiddet ile ince mizahını bir arada tutmayı kotardığı üslubu;yarattığı karakterlerinde birbirine karışan iyi-kötü ayırımı,şiddet sahnelerinde o güne değin görülmemiş kurgusu,hızlı kesmeleri, büyük yakın plan çekimleri,atlara duyduğu saygıyla gelen yeni kamera açıları,manidar ve uzun süreli sessizlikleriyle yaratılan gerilim sahneleri Leone’nin sinema dünyasında ki alamet_i farikası olarak sayılabilir.Kendiside Western türünü ters yüz eden üslubunda ki bu farklılığı bir röportajında şu sözlerle ifade etmiştir;"Ben bir karamsarım. Amerikan Western'lerin de kahramanlar çirkin bir biçimde arka fonda ölürler. Benim filmlerimde önde ölürler. Hem de en güzel biçimde.”

Amerikan kültürünün yalan ve yanlışlarla dolu,stilize edilmiş propagandasını yapan ve esnemez bir yapıya sahip olan Western türüne bir tepki ve hayranlıkla ortaya çıkıveren Spaghetti Western’in, İtalyanlarca (aslında Almanların payı da küçümsenemez) sahip çıkılması (neredeyse filmlerin tamamı İtalyan oyuncu ve yönetmenler tarafından çekilmiştir) ve kendine tarzını bulmasıyla Spaghetti adını aldığı genel geçer bir inanış olmakla beraber film setlerinde İtalyanlarca çokça tüketilen Spaghetti makarnanın buna vesile olduğu dahası makarnada kullanılan sosun filmlerdeki bol kanı çağrıştırmasından dolayı bu adla anıldığı inanılması daha zor olan ama ortalıkta dolaşan rivayetlerdendir.

İtalyan işi Western’lerin karakterlerinin birbirinden net bir şekilde ayrılamayacak olan anti- kahraman yapısı,gerçek hayatta da olduğu gibi toza,kızgın güneşe ve eskimeye teslim olmuş mekanları,tıraşsız ve kavruk suratlı,amele yanıklı tenli erkekleri, erkeklerin hakim olduğu bir dünyada hafif meşrep tavırlarıyla varolabilme yolunu bulmuş itilip kakılan kadınları,senfonik olmayan müzik fonu,dolu dolu şiddeti ve üçüncü bir göz gibi dışarıdan baktığı yakın Amerikan tarihi yorumu Western tarzını çerçeveler.Bu yeni sinema ekolü sayesinde 60 yılların ortasından 70’li yıllara değin süren on yıllık bir zaman zarfında aşağı yukarı aynı yönetmen,yapımcı,besteci ve oyunculardan oluşan bir cemaatle bir çoğu B-yapım sınıfında yeralan 600 civarı film çekilir.Kimilerine göre bu görkemli dönem yine İtalyan-ekolünde biçimlenen Western’in yaratıcısı ve lokomotifi olan Leone’nin yönetmen yardımcılığı ve senaristliğini yaptığı “My Name is Nobody/Benim Adım Hiç Kimse (1973)” filmiyle son bulduğudur.(zaten Leone daha önce çektiği Once Upon A Time In The West /Bir zamanlar Batıda (1968) filmiyle bilinçli olarak geçirdiği evrimle bunun sinyallerini vermiştir)Kimilerine göreyse bu film,Sergio Martino'nun 1977 tarihli Mannaja'sı dır.Ama vurucu bir başlangıçla(Fistful Of Dollars) başlayan bu kült dönemin müdavimlerin gönlündeki esas son,kesinlikle İtalyan aksiyon sinemasının büyük ustası Enzo G. Castellari'nin başyapıtı sayılan Keoma'sı olacaktır.Akabinde uzak doğudan oluk oluk gelen Kung-Fu filmleriyle Spaghetti Western sinema seyircisi üstündekini etkisini yitirir ama ortaya konan tarz günümüze kadar uzanan sayısız film üstünde doğrudan ya da dolaylı etkisiyle rüştünü ispatlar.Vurucu ve çarpıcı dönemin dahisi Sergio Leone bir devri kapayım bir başka devrini açan yönetmen olarak sürecin en büyük ismidir artık.

Hayranlarınca en iyilerden sayılan klasik Spaghetti Western filmlerinden bazıları:

Fistful Of Dollars 1964/yön:Sergio Leone

For A Few Dollars More 1965/yön:Sergio Leone

The Good, The Bad And The Ugly 1966/yön:Sergio Leone

The Big Gundown 1966/yön:Sergio Sollima

Day Of Anger 1967/yön:Tonino Valerii

Face To Face 1967/yön:Sergio Sollima

Death Rides A Horse 1967/yön:Giulio Petroni

The Great Silence 1968/yön:Sergio Corbucci

Once Upon A Time In The West 1968/yön:Sergio Leone

Ace High 1968/yön:Giuseppe Colizzi

Death Sentence 1968/yön:Mario Lanfranchi

Sabata 1969/yön:Gianfranco Parolini

The Specialist 1969/yön:Sergio Corbucci

The Mercenary 1969/yön:Gillo Pontecorvo

No Room To Die 1969/yön:Sergio Garrone

Have a Good Funeral, My Friend... Sartana Will Pay !970/yön:Giuliano Carnimeo

Compañeros 1970/yön:Sergio Corbucci

Light The Fuse... Sartana Is Coming 1971/yön:Giuliano Carnimeo

Duck You Sucker / Fistful Of Dynamite 1971/yön:Sergio Leone

My Name Is Nobody 1973/yön:Tonino Valerii

Kaynaklar: Sinematik Spaghetti http://sinematik-spaghetti.blogspot.com/

www.metiskitap.com

Kutsal bilgi kaynağı “ekşi sözlük”